1-2-1-5 ذخیرهگاه جنگلی7
1-2-2 پارکها و ذخیره گاه های جنگلی8
1-2-2-1 ذخیرهگاه های جنگلی9
1-2-3 رویشگاه زاگرس10
1-2-3-1 جنگل های پیوسته ناحیه رویشی زاگرس14
1-2-3-2 جنگل های منفصل حوزه رویشی زاگرس14
1-2-3-3 زمین شناسی و خاکشناسی15
1-2-3-4 خصوصیات اقلیمی‌ناحیه رویشی زاگرس15
1-2-4 اسامی‌لرگ16
1-2-5 طبقه بندی لرگ16
1-2-5-1 کلید شناسی16
1-2-6 ویژگیهای مورفولوژی لرگ17
1-2-7 جنگلهای جهان و پراکنش لرگ در دنیا18
1-2-8 جنگلهای ایران و پراکنش لرگ در آن21
1-2-9 فسیل شناسی لرگ23
1-2-10 استفاده‌های صنعتی و غذایی لرگ24
فصل دوم: سابقه تحقیق
2-1 مروری بر مطالعات انجام شده بر روی لرگ26
2-2 مطالعات داخل کشور26
2-3 مطالعات خارج از کشور39
فصل سوم: مواد و روش ها
3- مواد و روش46
3-1 مواد46
3-1-1 موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه46
3-1-2 وضعیت هواشناسی منطقه49
3-1-3 خصوصیات زمین شناسی50
3-1-3-1 سازند آسماری50
3-1-3-2 سازند پابده51
3-1-4 بررسی حیات وحش51
3-1-4-1 پستانداران52
3-1-4-2 خزندگان53
3-1-4-3 پرندگان53
3-1-4-4 گونههای در حال انقراض54
3-1-5 وضعیت اقتصادی اجتماعی54
3-1-5-1 روستاهای حاشیه ذخیره گاه54
3-1-5-2 تعداد واحد دامی‌در جوار و داخل ذخیره گاه56
3-2 روش تحقیق57
3-2-1 روش نمونه برداری58
3-2-1-1 نمونه برداری از عوامل محیطی58
3-2-1-1-1 عوامل فیزیوگرافیک58
3-2-1-1-2 عوامل خاکی58
3-2-2 روش آماربرداری و اندازه گیری پارامترهای مورد بررسی درختان رویشگاه58
3-2-3 روش تجزیه و تحلیل داده ها58
3-2-4 روش مطالعه زادآوری59
3-2-5 روش مطالعه گونههای کف رویشگاه59
فصل چهارم: نتایج
4- نتایج61
4-1 نتایج کمی61
4-1-1 فلور منطقه61
4-1-2 ترکیب گونه ای توده66
4-1-3 قطر برابر سینه67
4-1-4 ارتفاع کل70
4-1-5 ارتفاع تنه72
4-1-6 ارتفاع تاج پوشش73
4-1-7 نتایج سطح مقطع74
4-1-8 حجم75
4-1-9 بررسی سطح تاج پوشش76
4-1-10 بررسی زادآوری78
4-1-11 بررسی پوشش کف جنگل79
4-2 نتایج کیفی81
4-2-1 سلامت تاج81
4-2-2 سلامت تنه82
4-2-3 بررسی وضعیت تنه بلحاظ صاف و سیلندریک بودن83
4-3 نتایج بررسیهای خاک شناسی84
4-3-1 آنالیز ارتباط خاک با رویشگاه87
4-3-2 نتایج مقایسه مولفه های خاک در دو منطقه شاهد و لرگ87
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1 بحث و نتیجه گیری91
5-2 مشکلات و معضلات تهدید کننده منطقه97
5-3 پیشنهادات100
منابع و مأخذ102
چکیده انگلیسی113
فهرست جدول‌ها
عنوان صفحه
جدول 1-2 : تقسیم بندی مناطق رویشی جهان توسط بروکمن20
جدول 3-1: لیست پستانداران موجود در منطقه52
جدول 3-2: لیست پرندگان موجود در منطقه53
جدول 3-3: لیست گونههای در حال انقراض منطقه54
جدول 3-4: جمعیت مراکز جمعیتی حاشیه ذخیره گاه لرگ56
جدول 3-5: تعداد وانواع دام و طیور مراکز جمعیتی حاشیه ذخیره گاه57
جدول 4-1: مشخصات فلورستیکی ذخیرهگاه62
جدول 4-2 : مشخصات درختان لرگ و گونههای همراه66
جدول 4-3: نتایج قطر برابر سینه درختان لرگ در رویشگاه67
جدول 4-4: نتایج قطر برابر سینه کل درختان ذخیرهگاه لرگ68
جدول 4-5: نتایج قطر برابر سینه برای کل درختان ذخیرهگاه69
جدول 4-6: نتایج ارتفاع برای درختان لرگ در ذخیرهگاه70
جدول 4-7: نتایج ارتفاع تمامی‌درختان ذخیرهگاه71
جدول 4-8: نتایج ارتفاع برای کل درختان ذخیرهگاه71
جدول 4-9: نتایج ارتفاع تنه درختان لرگ72
جدول 4-10: نتایج ارتفاع تنه درختان ذخیرهگاه به تفکیک گونه73
جدول 4-11: نتایج ارتفاع تنه برای کل درختان ذخیره گاه73
جدول 4-12: نتایج ارتفاع تاج پوشش درختان لرگ73
جدول 4-13: نتایج ارتفاع تاج پوشش درختان ذخیرهگاه به تفکیک گونه74
جدول 4-14: نتایج ارتفاع تاج پوشش برای کل درختان ذخیرهگاه74
جدول 4-15: نتایج سطح مقطع درختان لرگ74
جدول 4-16: نتایج سطح مقطع به تفکیک گونه ها75
جدول 4-17: نتایج سطح مقطع کل توده75
جدول 4-18: نتایج حجم درختان لرگ75
جدول 4-19: نتایج حجم به تفکیک گونه ها75
جدول 4-20: نتایج حجم کل ذخیرهگاه76
جدول 4-21: نتایج سطح تاج پوشش درخت لرگ76
جدول 4-22: نتایج سطح تاج پوشش ذخیرهگاه به تفکیک گونه76
جدول 4-23: نتایج سطح تاج پوشش کل توده77
جدول 4-24: نتایج قطر متوسط تاج پوشش لرگ78
جدول 4-25: نتایج قطر متوسط تاج پوشش لرگ برای کل توده به تفکیک گونه78
جدول 4-26: نتایج زادآوری لرگ در ذخیرهگاه79
جدول 4-27: نتایج بررسی سلامت تاج درختان لرگ80
جدول 4-28: نتایج بررسی سلامت تنه درختان لرگ82
جدول 4-29: نتیجه بررسی صاف و سیلندریک بودن تنه لرگ83
جدول 4-30: نتایج آنالیز خاک برای دادههایی که معنی دار نبوده اند در ذخیره گاه لرگ85
جدول 4-31: مقایسه میانگین ها برای داده هایی که معنی دار نبوده اند88
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 3-1 : نمودار آمبرو ترمیک ایستگاه دره شهر طی دوره آماری (1390 – 1381)49
نمودار 4-1 : درصد حضور گونه لرگ در کل ذخیره گاه66
نمودار4-2 : میزان ترکیب و درصد گونه های مختلف در ذخیره گاه67
نمودار 4-3: پراکنش درختان لرگ در طبقات قطری مختلف68
نمودار 4-4: پراکنش درختان ذخیره گاه در طبقات قطری69
نمودار 4-5: پراکنش درختان لرگ در طبقات ارتفاعی70
نمودار4-6: پراکنش کل درختان توده در طبقات ارتفاعی71
شما می توانید تکه های دیگری از این مطلب را با جستجو در همین سایت بخوانید
نمودار 4-7: منحنی ارتفاع درختان لرگ72
نمودار 4-8: درصد مساحت تاج پوشش درختان ذخیره گاه77
نمودار 4-9: درصد سلامت تاج درختان لرگ از نظر آفت80
نمودار 4-10: درصد سلامت تنه درختان لرگ بلحاظ پوکی تنه و گره الیافی82
نمودار 4-11: درصد سلامت تنه درختان لرگ بلحاظ صاف و سیلندریک بودن82
نمودار 4-12: مقدار پتاسیم آنالیز شده در ذخیرگاه لرگ84
نمودار 4-13: مقدار فسفر آنالیز شده در ذخیرگاه لرگ85
نمودار 4-14: مقدار شوری خاک آنالیز شده در ذخیرگاه لرگ85
نمودار 4-15: مقایسه میزان میانگین پتاسیم در خاک دو منطقه لرگ و شاهد87
نمودار 4-16: مقایسه میانگین فسفر در خاک دو منطقه لرگ و شاهد87
نمودار 4-17: مقایسه میانگین شوری در خاک دو منطقه لرگ و شاهد89
فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه
شکل 1-1 : نقشه پراکنش لرگ در جهان21
در این سایت فقط تکه هایی از این مطلب(به صورت کاملا تصادفی و به صورت نمونه) با شماره بندی انتهای صفحه درج می شود که ممکن است هنگام انتقال از فایل ورد به داخل سایت کلمات به هم بریزد یا شکل ها درج نشود-این مطالب صرفا برای دمو می باشد
ولی برای دانلود فایل اصلی با فرمت ورد حاوی تمامی قسمت ها با منابع کامل
شکل 3-1 : موقعیت توده لرگ در دره لارت، بدره، استان ایلام46
شکل 3-2: تصویر کلی از منطقه مورد مطالعه47
چکیده
هدف از پژوهش حاضر مطالعه شرایط رویشگاهی لرگ (Pterocarya Fraxinifolia (Poir) Spach) در دره لارت در شهرستان بدره- استان ایلام است. بدلیل محدود بودن عرصه تحت پوشش توده لرگ، پس از ثبت موقعیت تمام پایه‌های لرگ در حافظه GPS، آماربرداری صد در صد از مشخصه‌های کمی‌و کیفی تمامی‌درختان لرگ و گونههای همراه از جمله ارتفاع کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، قطر برابرسینه، قطرهای بزرگ و کوچک تاج، میزان و نوع زادآوری، بررسی پوشش کف، بررسیهای سلامت تاج و تنه درختان بلحاظ آفات و بیماریها انجام شد. برای تجزیه و تحلیل دادههای اولیه که در منطقه اندازهگیری شده بودند از فرمولها و روابط مخصوص آماربرداری جنگل، نرمافزارهای Excel و SPSS استفاده گردید. جهت بررسیهای خاکشناسی، نمونه‌های خاک از عمق 20 – 0 سانتی متری از عرصه تحت پوشش لرگ و منطقه شاهد تهیه و جهت تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده شد. نتایج نشان داد که خاک منطقه دارای بافت رسی لومی‌تا شنی رسی لومی‌است و pH منطقه از 15/7 تا 4/7 متغیر میباشد. ماده آلی منطقه از 26/1 تا 94/3 درصد در نوسان بود. مقایسه آنالیزهای خاکشناسی در مناطق استقرار لرگ و شاهد، اختلافات معنی داری را در رابطه با پتاسیم، فسفر و میزان شوری نشان داد بنحوی که متوسط میزان هرکدام به ترتیب در منطقه شاهد، 5/2، 2 و 2 برابر منطقه استقرار لرگ بود. سایر آنالیزهای خاک برای دیگر فاکتورها مانند اسیدیته، نیتروژن، ماده آلی، وزن مخصوص ظاهری، درصد ذرات رس، شن و سیلت و بافت خاک، اختلافات معنی داری را نشان نداده و بسیار نزدیک به هم بود. نتایج نشان داد که میانگین، حداقل و حداکثر قطر پایه ها به ترتیب 56/39، 7 و 91 سانتی متر بوده. حداقل و حداکثر ارتفاع درختان لرگ به ترتیب 05/2 و 20 متر میباشد. میانگین ارتفاع درختان لرگ به روش لوری برابر 34/14 متر محاسبه گردید. حداکثر و حداقل ارتفاع تنه به ترتیب 12 و 1 متر بود. میانگین حجم درختان و میانگین سطح مقطع به ترتیب 11079/1 متر مکعب و 161471/0 متر مربع اندازهگیری گردید. تجدید حیات درختان لرگ بطور متوسط برابر با 5/707 اصله در هکتار به صورت صد در صد شاخه زاد بوده است. میزان تاج پوشش توده یاد شده نیز 05/30 درصد تعیین شد.
کلمات کلیدی: شرایط رویشگاهی، لرگ، دره لارت، بدره، ایلام.
فصل اول
مقدمه و کلیات تحقیق
1-1 مقدمه
جنگلهای ایران با تنوع زیست محیطی در شرایط متفاوت رویشگاهی، در مناطق مختلف حضور پیدا نموده اند. این حضور برای بعضی از گونههای درختی در بعضی از مناطق شگفت انگیز و غیر قابل تصور است. یکی از این مناطق رویشگاه منحصربفرد در زاگرس مرکزی بویژه در استان ایلام است که شامل توده لرگ میباشد. وجود این گونه در این منطقه برای هر کارشناس، محقق علوم جنگل و اکولوژیست در حوزه رویشی زاگرس سوال برانگیز است. توده حاضر به لحاظ جنبه‌های زیست محیطی و اهمیت ژنتیکی، بدون شک در زمره ذخایر ژنتیکی در عرصه زاگرس و منطقه قرار دارد.
رویشگاه زاگرس بخش وسیعی از سلسله جبال زاگرس را شامل میشود که از شمال غربی کشور، یعنی شهرستان پیرانشهر شروع و تا حوالی شهرستان فیروزآباد کشیده میشود. جنگلهای زاگرس را تحت عنوان جنگلهای نیمه خشک طبقه بندی کرده که بیشترین تاثیر را در تامین آب، حفظ خاک، تعدیل آب و هوا و تعادل اقتصادی و اجتماعی در کل کشور را دارند (ثاقب طالبی و همکاران 1383). جنگلهای منطقه زاگرس به دلیل اهمیت زیاد حفاظتی آب و خاک باید حالت جنگلهای حمایتی، حفاظتی و احیایی به خود گیرند و در این راستا نیز دخالت ها در این جنگلها باید بصورت ملایم و همگام با طبیعت باشد. آنچه در مورد تمام جنگلهای ایران حائز اهمیت بسیار میباشد، جلوگیری از روند تخریب کمی‌و کیفی جنگلها است. مساحت جنگلهای زاگرس در گذشته بیش از ده میلیون هکتار بوده که به دلیل بهره برداری بی رویه طی سالیان دراز مساحت این جنگلها دائما سیر نزولی را پیموده و متاسفانه این روند هنوز هم ادامه دارد (مهاجر1385).
88 درصد از مساحت استان ایلام را عرصه‌های طبیعی شامل جنگل، مرتع ، بیابان و … تشکیل داده است. جنگلهای استان ایلام جزء جوامع جنگلی مناطق خشک و نیمه‌خشک سلسله جبال زاگرس میباشد که سهم جنگلهای استان 667/641 هکتار است. از مجموع کل جنگلهای استان حدود 4000 هکتار دست کاشت، 7200 هکتار بیشه زار، 416800 هکتار تنک، 211084 هکتار نیمه انبوه و 2593 هکتار آن انبوه است. تیپ غالب جنگلهای استان، بلوط (90 درصد) وگونه های همراه شامل بنه، ارژن، بادام کوهی، داغداغان، کنار، کیکم، کهور، پده و … میباشد. از جمله گونههای نادر گیاهی استان ایلام میتوان به گلابی وحشی، سماق، ارغوان، لرگ، زربین و … اشاره کرد که ذخیره گاه‌های استان می باشند. از گونههای اقتصادی جنگلهای استان، گونه با ارزش اقتصادی بنه را میتوان نام برد.
نظر به اینکه اکوسیستم ها همانند حلقه های زنجیر به هم مرتبط شده، اکوسیستم جهانی یا Biosphere را به وجود می آورند، در نتیجه انهدام یک اکوسیستم محلی به مانند پاره شدن یکی از حلقه های زنجیره بیوسفر می باشد. بدین ترتیب تاثیر سوء در این اکوسیستم ها (محلی، منطقه ای، ملی، فراملی و فرامنطقه ای) خواهد گذاشت و در نهایت اکوسیستم جهانی در معرض انهدام قرار میگیرد. امروزه بدلیل افزایش جمعیت، بهرهبرداری‌های بی رویه و غیر اصولی از جنگل، چرای دام، خشکسالی ها، کاهش تنوع زیستی، آفات، امراض و بیماری ها، حیات این نعمات خدادادی و ارزشمند در معرض خطر میباشد و روند تخریب جنگلها و منابع طبیعی روز به روز سرعت میگیرد. که این موضوع خود گواه بر لزوم کسب آگاهی و شناخت از این مسائل مهم جهت چاره اندیشی و اتخاذ شیوه مدیریتی مناسب و کارآمد، بمنظور حفاظت و احیای جنگل هاست.
بوم سازگان دریایی، جنگلی، بیابانی، مرتعی، توندرائی، ساوانی و… هنگامی از ثبات کافی برخوردارند که دارای تنوع زیستی کافی و کامل باشند. تمامی این بوم سازگانها در زندگی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و روحی انسانها نقش بسیار مهمی دارند. نبود یا کم ثباتی آنها، کمبودی است برای زندگی سالم بشری. براثر ازیاد جمعیت، پیشرفت صنعت و بهره برداری بی رویه از زمین، با وجود کوشش های انجام شده در دهه‌های اخیر، این تنوع زیستی در بسیاری از مناطق شدیدا به خطر افتاده است. از این رو حفاظت و احیای مجدد آن در شمار یکی از وظایف مهم پیش روی بشر محسوب می شود.
برنامه ریزی، تصمیم سازی و اتخاذ تدابیر دقیق در قلمرو مدیریت منابع جنگلی (به ویژه گونه های درختی و درختچه ای) تحت عنوان ذخایر جنگلی از اولویت‌های بسیار مهم میباشد.
گونه درختی لرگ با نام علمیPterocarya fraxinifolia (Poir) Spach از جمله این ذخائر جنگلی مهم و با ارزش است که در استان ایلام شهرستان دره شهر، بدره، دهستان دوستان، دره لارت واقع شده است. لرگ یکی از مهم ترین گونههای درختی جنگلهای خزری بوده (مهاجر 1385) و یکی از درختان زیبای سواحل خزر می باشد و طالب نواحی مرطوب و ساحلی دریای خزر است و از آستارا تا مینودشت در کلیه جنگلهای جلگه ای دیده می شود ( ثابتی ،1355 ؛ به نقل از ابراهیمی، 1383). درخت لرگ یکی از گونه هایی است که قبلا از جنگلهای کم ارتفاع کاسپین، قفقاز و آناتولی گزارش شده است ( علیپور نصیرمحله، 1385). محل انتشار گونه لرگ در جنوب غربی آسیا ، قفقاز، آناتولی و شمال ایران میباشد ( browics،1978؛ به نقل از شیخ الاسلامی،1386). انتشار لرگ در جنگلهای ناحیه خزر از آستارا تا مینودشت و از جلگه تا ارتفاع 1000 متر از سطح دریای آزاد( استثناء در جنگلهای نور) بیان شده است ( ثابتی،1374؛ به نقل از شیخ الاسلامی،1386 ).
هدف از این مطالعه شناخت شرایط رویشگاهی و وضعیت کمی‌و کیفی رویشگاه توده لرگ مستقر در دره لارت – استان ایلام میباشد. با شناخت این شرایط و وضعیت رویشگاه ضمن استفاده از اطلاعات بدست آمده، راه کارهای مناسب جهت معرفی هرچه بهتر این توده به مجامع علمی‌و پژوهشی کشور و مدیریت صحیح اینگونه رویشگاهها فراهم میشود. همچنین ضمن رسیدن به اهداف فوق میتوان در امر بازسازی و احیاء آن در مناطق مشابه، برنامه ریزی و اقدامات لازم را انجام داد.
1-1-1 ضرورت تحقیق
در خصوص حضور این توده استثنایی (لرگ) با شرایط نسبتا ایده آل در جنگلهای غرب سئوالات زیادی درباره علت پیدایش و وضعیت کمی‌وکیفی این توده در خارج از رویشگاه اصلی خود مطرح میگردد که بر اهمیت معرفی، حفظ، نگهداری و احیاء این چنین رویشگاه هایی می‌افزاید. توده حاضر به لحاظ جنبه‌های زیست محیطی و اهمیت ژنتیکی، که بدون شک آن را در زمره ذخایر ژنتیکی در عرصه زاگرس و منطقه (استان ایلام، دره لارت) قرار می‌دهد از اهمیت بالایی برخوردار بوده و در استان بعنوان ذخیره گاه معرفی شده، که به سبب اهمیت این موضوع اقدام به شناخت وضعیت رویشگاهی و خصوصیات جنگلشناسی توده لرگ شده که در برنامه ریزی، اداره و مدیریت صحیح آنها در آینده کمک موثری مینماید. بنابراین هدف از این تحقیق شناخت شرایط و وضعیت رویشگاهی توده لرگ مستقر در این رویشگاه ( دره لارت ) میباشد تا در آینده با توجه به این شناخت بتوان به گسترش آن در مناطق مستعد کمک نمود.
با وجود تحقیقات صورت گرفته بصورت پراکنده در نقاط مختلف ایران در خصوص گونه لرگ، تاکنون هیچگونه مطالعه خاصی در مورد گونه لرگ واقع در دره لارت بخش بدره استان ایلام صورت نگرفته است. به همین دلیل نیاز به مطالعات در خصوص این گونه ضروری است. بدیهی است نتایج این تحقیقات برای برنامه ریزی ها و اتخاذ بهترین تدابیر مناسب مدیریتی، حفاظتی، احیاء و توسعه ای در خصوص این ذخیره گاه در آینده، مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
1-1-2 سوالات
مطالعه حاضر به دنبال پاسخ گویی به این سوال است که آیا درخت لرگ باعث افزایش اسیدیته خاک در منطقه ریزوسفر میشود؟ آیا زادآوری این گونه اکثرا از طریق جست دهی میباشد؟
1-1-3 اهداف تحقیق
هدف کلی این تحقیق مطالعه شرایط رویشگاهی لرگ در دره لارت میباشد. همچنین مطالعه حاضر بدنبال دستیابی به اهدافی دیگر ازجمله بررسی زادآوری توده لرگ در دره لارت، بررسی پوشش کف جنگل در رویشگاه توده لرگ واقع در دره لارت، بررسی گونههای همراه درختان لرگ، مطالعات خاکشناسی و تجزیه تحلیل پارامترهای آن در ارتباط با رویشگاه لرگ میباشد.
1-1-4 فرضیات
فرضیه این مطالعه در راستای پاسخ گویی به سوالات مطالعه حاضر میباشد و عبارتند از اینکه درخت لرگ باعث افزایش اسیدیته خاک در منطقه سایهانداز و ریزوسفر میشود. زادآوری این گونه اکثرا از طریق جست دهی میباشد.
1-2 کلیات
1-2-1 تعاریف
1-2-1-1 اکولوژی
علم مطالعه رابطه و آثار متقابل بین موجودات زنده و غیر زنده است. اگر منظور روابط اکولوژیک بر روی یک گونه گیاه یا جانور بطور مستقل باشد اصطلاح ات اکولوژی (Autecology ) مطرح میشود. اگر این مطالعه بصورت جمعی با شد اصطلاح سین اکولوژی (Synecology ) بکار برده میشود (مهاجر، 1385).
1-2-1-2 اکولوژی جنگل
علم شناخت و تجزیه تحلیل روابط و آثار موجود در یک اکوسیستم جنگل است (مهاجر، 1385).
1-2-1-3 حوزه آبریز
حوزه آبریز، محدوده جغرافیایی است که جریان‌های سطحی ناشی از بارش را به یک پایانه نظیر اقیانوس، دریا، دریاچه، تالاب یا کفه زهکشی می‌کند. بعبارت دیگر سطحی از زمین است که کلیه بارش‌های جوی وارد بر آن، توسط یک سیستم رودخانه زهکش میشود.
1-2-1-4 رویشگاه
مجموعه عوامل اقلیمی، خاکی و پستی بلندی که در یک محل وجود دارد و شرایط لازم و کافی را برای استقرار و رشد و توسعه درختان بوجود میآورد. رویشگاه مترادف پایگاه بکار برده میشود (مهاجر 1385 ).
1-2-1-5 ذخیرهگاه جنگلی
ذخیرهگاه به منطقه یا مناطقی از عرصه خشکی و یا دریا اطلاق می شود که از اکوسیستم ها یا گونه های نمونه یا استثنایی برخوردار هستند. ذخیرهگاههای جنگلی یا Forest reserver الگوهای کوچک شده ذخیره گاه های بیوسفر هستند که در آن گونه های منحصر به فرد و کمیاب و یا گونه های رو به انقراض به صورت طبیعی رویده اند. ذخیرهگاههای جنگلی در ابعاد کمی کوچکتر تابع رویشگاههای گونه های بومی که از نظر ژنتیکی در مقایسه با رویشگاه های دیگر همان گونه دارای برتری میباشند انتخاب میگردد. به عبارتی ذخیرهگاه جنگلی، قسمتی از جنگل است که به دلیل داشتن گونههای گیاهی نادر یا در حال انقراض یا داشتن رویشگاه خاص، گونههای گیاهی مورد تهدید، که دارای ارزش ژنتیکی بالا هستند، با سیم خاردار یا فنس یا نظایر آن محصور و محافظت شده است تا از انقراض گونه یا تخریب رویشگاه جلوگیری شود.
1-2-2 پارکها و ذخیرهگاههای جنگلی
همانطور که پیشتر اشاره شد رویشگاه لرگ در استان ایلام جزء ذخیرهگاههای مهم استان میباشد که ارائه مطالبی درخصوص ذخیره گاهها مناسب است.
افزایش روز افزون جمعیت جهان بویژه در کشورهای در حال توسعه و فقر اقتصادی و پایین بودن سطح درآمد ملی کشورهای مذکور، باعث شده تا جمعیت این کشورها در فشار و تنگناهای اقتصادی قرار گیرند. در بررسی علل عقب افتادگی این کشورها، علیرغم داشتن منابع طبیعی مناسب و دارا بودن منابع بالقوه درآمدی، فقر و محرومیت را پذیرفته و در واقع پایین بودن سطح دانش و فن آوری و آگاهی نداشتن از نحوه بهره برداری از پتانسیل‌های موجود، مزید بر علت شده و همچون تازیانهای بر پیکر بیجان این کشورها کوبیده میشود.
یکی از منابعی که بصورت عمده در عصر کنونی می‌تواند درآمدهای قابل توجهی را رقم زده و با بالا بردن تولید ناخالص ملی در نهایت درآمد ملی را در صحنه بین المللی افزایش دهد، صنعت توریسم و اکوتوریسم میباشد که در چند دهه گذشته این صنعت توانسته جای پای مناسبی را در روابط بین المللی یافته و با ایجاد پیوند میان کشورهای مختلف، منبع درآمد خوبی نیز برای بسیاری از کشورهای جهان گردد. به طوریکه در حال حاضر تنها درآمد حاصل از توریسم و اکوتوریسم در کشورهایی همچون فرانسه، آمریکا، اسپانیا، چین و آلمان بیش از درآمد ملی بعضی از کشورهای توسعه نیافته میباشد.
برقراری ارتباط میان ملل مختلف از طریق آشنایی با فرهنگ ها، آداب، رسوم، پیشینه‌های تاریخی و فرهنگی یکدیگر، موجبات استحکام پیوندهای اجتماعی و سیاسی ملل را فراهم آورده و در بسط و توسعه تفاهم آمیز روابط بین الملل، سهم بسزائی خواهد داشت. بنابراین یکی از تاثیرات مهم در صنعت توریسم و اکوتوریسم علاوه بر ایجاد ارتباط میان فرهنگ‌های مختلف، جنبه درآمد و اشتغال زایی این صنعت خواهد بود. بطوریکه پیش بینی میشود این صنعت با در استخدام داشتن 200 میلیون نفر نیروی انسانی، بزرگترین کارفرما بوده و می‌تواند تا پنج سال، 350 میلیون شغل ایجاد نماید.
در بهرهبرداری از منابع طبیعی بصورت کلی با رعایت اصل حفاظت و بهرهوری از پارکها بصورت عام و سایر مناطق حفاظت شده و ذخیرهگاههای بیوسفر و ذخیرهگاههای جنگلی در استفاده از اثرات غیر مستقیم اقتصادی که میزان آن به مراتب بالاتر از اثرات مستقیم اقتصادی خواهد بود، به عنوان یک اصل کاملا جدی مطرح و قابل تعمق میباشد.
اصولا پارک ها از نظر شکلگیری و ماهیت عملکرد به دو گروه عمده تقسیم میشوند:
گروه اول: پارک هایی هستند که در ارتباط با اوقات فراغت شکل میگیرند. فلسفه وجودی و هدف عمده در این پارک ها، فراهم آوردن امکانات تفریحی و تفرجی برای شهروندان میباشد. همانند پارک‌های شهری ( محلی، منطقهای و هرگونه تفرجگاه جنگلی متمرکز) که در این گونه پارک ها تفریح و تفرج به عنوان یک اصل مطرح میباشد.
گروه دوم: شامل پارک هایی میشود که در ارتباط با حفاظت از طبیعت و حفاظت از فون یا فلور منطقه و یا حفاظت از فون و فلور بصورت مشترک با هم احداث میشوند به عبارت دیگر، حفظ طبیعت در این پارک ها اولویت اول بوده و بهره وری از تفرج (متمرکز یا گسترده) به عنوان یک بحث حاشیه ای در این گونه پارک ها مطرح میباشد.
از جمله پارک هایی از این گروه که از نظر تشکیلاتی تحت مدیریت سازمان جنگلها و مراتع میباشند میتوان به پارک‌های جنگلی طبیعی، پارک طبیعت، پارک جنگلی دست کاشت، پارک کویری و ذخیرهگاه جنگلی اشاره نمود و از جمله پارک‌های تحت مدیریت سازمان حفاظت و محیط زیست میتوان به پارک‌های ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده و ذخیره گاه بیوسفر اشاره کرد.
هر کدام از پارک ها، مناطق حفاظت شده و ذخایر جنگلی ذکر شده در تامین اهداف خود دارای مشخصات فنی خاص خود و امکان تفرج ( گسترده و متمرکز) با ظرفیت محدود و متناوب از یکدیگر میباشند ولی تمامی‌این مناطق در جهت تأمین سه اصل مهم یعنی اصل حفاظت و حمایت فیزیکی و فنی و حفاظت و تنوع بیولوژیکی گیاهی و جانوری و اصل آموزشی و تحقیقاتی در مقایسه با سایر مناطق در روند توالی و تواتر طبیعی در اکوسیستم‌های طبیعی با فون و فلور و اصل تفرج (گسترده و متمرکز) در جذب توریسم و اکوتوریسم، بطور جدی مطرح میباشند.
1-2-2-1 ذخیرهگاههای جنگلی
اینگونه مناطق در مقایسه با سایر بخش‌های جنگلی جوان بوده و در واقع الگوهای خود را از ذخیرهگاههای بیوسفر که تابع پروونانس‌های جغرافیایی زیستی (بیوژئوگرافیکی) برداشته ولی در ابعاد کمی‌کوچکتر، تابع رویشگاههای جنگلی، گونههای در حال انقراض، نادر، گونههای مورد تهدید و سایر رویشگاههای گونههای بومی‌که از نظر ژنتیکی در مقایسه نسبی با دیگر رویشگاههای همان گونه برتر باشند، انتخاب میشوند.
بنابراین در این مناطق اطلاعات مربوط به بانک ژن گیاهی و حفظ تنوع گیاهی و دستاوردهای داروئی و پزشکی و همچنین دستاوردهای اقتصادی با استفاده از دو رگه گیری از پایه‌های وحشی برای بدست آوردن گونه، واریته یا کلن‌های جدید در بالا بردن تولیدات چوبی در واحد سطح و مقاوم به بیماری‌های گیاهی و هزاران اثر ناشناخته دیگر تکمیل شده و تحت مدیریت واقع میشوند.
معیار انتخاب این عرصه با بررسیهای ریز کارشناسی و شناخت دقیق از رویشگاههای مختلف برای گونههای با اولویت مورد اشاره، در نظر گرفته میشوند. سطح این ذخیرهگاهها با توجه به پراکنش گونه با گونههای مورد نظر در هسته مرکزی یا طبیعی آن با عنوان Core zone ، یک پنجم سطح و چهار پنجم سطح به عنوان مناطق ضربه گیر یا Bufter zone در نظر گرفته میشود. در قسمت هسته مرکزی یا طبیعی با قطع عوامل و فاکتورهای تخریب به صورت صد درصد، حمایت و حفاظت میشوند تا با فراهم شدن تجدید حیات طبیعی، روند توالی و تواتر پوشش گیاهی در روند طبیعی قرار گیرد.
بنابراین در هسته مرکزی، ضمن بازسازی اکوسیستم طبیعی، جلوگیری از انقراض گونه ها و حفظ گونه ها از نظر تحقیقاتی و آموزش بسیار حائز اهمیت بوده و می‌تواند به عنوان عرصه‌های با حالت بکر مورد توجه محققان داخلی و خارجی باشد و زمینه‌های جذب اکوتوریسم را نیز فراهم نمایند. ضمن اینکه در قسمت مناطق ضربه گیر یا Bufter zone در برنامه‌های دراز مدت با احداث تأسیسات تفرجی و تحقیقی میتوان در این زمینه اقدام نمود در ضمن اهداف مهمتری نیز در ذخائر جنگلی به جهت ارتباط عناصر اکولوژیکی با یکدیگر به عنوان زنجیره‌های متصل به هم و تاثیرپذیری این عناصر از عملکرد متقابل بوم سازگان متنوع و در جهت پایداری ذخایر بیوسفر مورد تعقیب و پیگیری میباشند.
1-2-3 رویشگاه زاگرس
جنگلهای ایران با 4/12 میلیون هکتار وسعت، 4/7 % از سطح کشور را اشغال کرده اند. لذا کشور ایران در مقایسه با سایر نقاط دنیا به لحاظ پوشش جنگلی کشوری فقیر محسوب میگردد ولی به لحاظ تنوع گونه ای و گیاهی و ذخایر ژنتیکی گیاهی در جهان کم نظیر است (ثاقب طالبی و همکاران، 1383). مسلما درخت لرگ که در کشور ایران بویژه در استان ایلام بشکل کاملا طبیعی حضور دارد، از این قاعده مستثنا نمی‌باشد. یونانی ها، از دیرباز پشتکوه کنونی را که ایرانیان پاطاق می‌گویند بنام زاگرس (Zagros ) می‌نامیدند. این نام به مرور زمان به سرتاسر کوه هایی که به دنباله کوههای ارمنستان، از منتهی الیه شمال غربی ایران آغاز میشود، سپس غرب و جنوب کشور را در می‌نوردد، تعمیم داده شد. پژوهشگران، در مورد درازای زاگرس، بر حسب اینکه ابتدا و انتهای آن را در چه نقطه ای گرفته باشند، ارقام مختلفی ذکر کرده اند. زاگرس دارای دامنه هایی با شیب تند و قلل مرتفع میباشد که برخی از آنها مانند زرین کوه، دالاهو، دنا و زرد کوه پوشیده از برف‌های دائمی‌هستند (جزیره ای و رستاقی، 1382).
هفت رشته رودخانه درجه یک کشور که با 5/34 میلیارد متر مکعب آب، 40 درصد آبهای سطحی کشور را به خود اختصاص می‌دهند، از کوههای زاگرس سرچشمه میگیرند و راه به جلگه‌های حاصلخیز کشور می‌یابند که وجود آنها منوط به وجود این جنگلها در منطقه است (ثاقب طالبی و همکاران، 1383).
جنگلهای منطقه زاگرس به دلیل اهمیت زیاد حفاظتی آب و خاک باید حالت جنگلهای حمایتی، حفاظتی و احیایی به خود گیرند و در این راستا نیز دخالت ها در این جنگلها باید بصورت ملایم و همگام با طبیعت باشد (مهاجر، 1385). جنگلهای زاگرس را تحت عنوان جنگلهای نیمه خشک طبقه بندی کرده که بیشترین تاثیر را در تامین آب، حفظ خاک، تعدیل آب و هوا و تعادل اقتصادی و اجتماعی در کل کشور را دارند (ثاقب طالبی و همکاران 1383).
کوههای زاگرس که از شمال غرب تا جنوب غرب ایران گسترش می‌یابند، به علت جذب رطوبت ابرهای بارانزا از نواحی غربی با مبدأ دریای مدیترانه، شرایط لازم را جهت استقرار و گسترش پوشش جنگلی را بوجود آورده اند. جنگلهای این ناحیه از پیرانشهر در آذربایجان غربی شروع و در امتداد رشته جبال زاگرس و بختیاری تا اطراف جهرم و فسا ( میان جنگل) در استان فارس ادامه می‌یابد. طول این نوار جنگلی بیش از هزار کیلومتر و عرض آن 50 تا 100 کیلومتر است که معمولا منقطع بوده و فقط در قسمت کوههای بختیاری از پیوستگی بیشتری برخوردار میباشد. مساحت جنگلهای زاگرس در گذشته بیش از 10 میلیون هکتار بوده است و به دلیل بهره برداری بی رویه طی سالیان دراز مساحت این جنگلها دائما سیر نزولی را پیموده است و متاسفانه این روند هنوز هم ادامه دارد. مساحت فعلی این جنگلها در حال حاضر در حدود 5 میلیون هکتار میباشد که گونه غالب آن بلوط ایرانی Quercus persica است و همراه با سایر گونههای بلوط جنس غالب این جنگلها را تشکیل می‌دهد و به همین دلیل نیز به جنگلهای بلوط غرب مشهور است. مهمترین گونههای درختی و درختچه ای منطقه زاگرس بشرح جدول شماره 1-1 میباشد (مهاجر، 1385).
جدول شماره 1-1 : مهمترین گونههای درختی و درختچه ای جنگلهای زاگرس
ردیفنام علمینام فارسی1Acer monspessulanum L. (A.cinerascens Boiss.)کیکم ( کرکو)2Amygdalus communis L.بادام معمولی3Amygdalus reuteri Boiss. (= A. horrida)بادام کوهی ( ارژن)4Amygdalus scoparia Spach.بادامک ( بخورک)5Berberis vulgaris L.زرشک6Cerasus mahaleb (L.) Mill.محلب7Cerasus microcarpa (C.A,M) Boiss.راناس (برالیک)8Cerasus vulgaris Mill.آلبالو9Cercis griffithii Boiss.ارغوان10Celtis Caucasica Willd.تا11Celtis tournefortii Lam.تایله12Cornus sanguinea L.شفت13Crataegus aronia (L.) Bosc.زالزالک14Crataegus persica pojarkولیک15Daphne angustifolia C.Koch (= D.mucronata)خشک16Daphne caucasica pall. (= D.salicifolia Lam.)تروانه17Eleagnus angustifolia L.سنجد18Ficus Carica Var. Johannis Boiss.انجیر19Fraxinus rotundifolia Mill. (= F.oxycarpa)زبان گنجشک20Juglans regia L.گردو21Juniperus polycarpos C.Kochارس22Lonicera nummularifolia J.&sp.(=L.Persica).پلاخور ( شن)23Loranthus europaeus Jacq.موخور24Morus alba L.توت25Myrtus communis L.مورد26Nerium indicum Mill.کیش27Olea europea L.زیتون28Palliurus spina – christi Mill.سیاه تلو29Pistacia khinjuk Stocks.خنجوک ( کلخونک)30Pistacia mutica F.&.M. (=P.atlantica)بنه ( چاتلانقوش)31Platanus orientalis L.چنار32Populus euphratica oliv.پده33Prosopis stephaniana (Willd) Kunth.جغجغه34Punica granatum L.انار35Pyrus communis L.خج36Pyrus glabra Boiss.انچوچک37Pyrus syriaca Boiss.امرود38Quercus Brantii Lindl.بلوط (برودار)39Quercus infectoria Oliv.دارمازو40Quercus libani Oliv.ویول41Quercus persica J.&.Sp.بلوط ایرانی42Rhamnus kurdica Boiss.چغاله ( تنگرس)43Rhus coriaria L.سماق44Rosa canina L.نسترن وحشی45Salix persica Boiss.زرد بید46Sorbus luristanica (Bornm.)سپستان47Sorbus persica Hedl.دیو آلبالو48Tamarix gallica L.گز انگبین49Ulmus carpinifolia Borkh.اوجا50Vitis Sylvestris Gmelinمو51Ziziphus nummularia wight.دره52Ziziphus vulgaris Lam.عناب
جنگلهای حوزه رویشی زاگرس، در وضعیت موجود خود در دو صورت جنگلهای منفصل و جنگلهای پیوسته زاگرس قرار میگیرند.
1-2-3-1 جنگلهای پیوسته ناحیه رویشی زاگرس
از فاصله حدودا بیست کیلومتری پیرانشهر، در مسیر سردشت شروع میشوند که منطبق با 36 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی است. این جنگلها بخشهایی از استانهای آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد، خوزستان و فارس را در بر میگیرند. جنگلهای پیوسته حوزه رویشی زاگرس، باتوجه به تمایز معنی دار ترکیب نباتی، خود به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم میشود. بخش شمالی حوزه رویشی زاگرس پیوسته برمبنای دامنه رویشی دو گونه مازودار (Quercus infectoria Oliv.) و وی ول (Quercus libani Oliv.) تعیین حدود شده است که با همراهی برودار (Quercus brantii Lindl) یا بصورت خالص و یا با سایر گونه ها تشکیل تیپ جنگلی می‌دهند. بخش جنوبی حوزه رویشی زاگرس پیوسته، محدوده رویش انحصاری برودار (Quercus brantii Lindl) بصورت پیوسته است که تقریبا در بین دو مدار 29 درجه و 5 دقیقه تا 33 درجه و 45 دقیقه عرض شمالی واقع شده است.
1-2-3-2 جنگلهای منفصل حوزه رویشی زاگرس
در قالب توده‌های جدا افتاده بلوط یا سایر گونه ها از جنگلهای پیوسته خودنمایی میکنند که در گذشته جزئی از جنگلهای پیوسته حوزه رویشی زاگرس بوده اند اما در طول تاریخ بر اثر بهره برداری و تغییر کاربری، از جنگلهای پیوسته جدا شده و در حال حاضر تحت عنوان جنگلهای گسسته خودنمایی میکنند (جزیره ای و ابراهیمی‌رستاقی، 1382). علاوه براین میتوان زاگرس شمالی را در مجموع مرطوبتر و خنک تر (سردتر) از زاگرس جنوبی دانست. جنگلهای زاگرس اغلب دارای تاج پوشش باز بوده، رشد درختان اندک و زادآوری طبیعی بدلیل شدت تخریب بسیار اندک است. در حال حاضر تنها 7 درصد از جنگلهای منطقه زاگرس دارای فرم پرورشی دانه زاد بوده و 93 درصد آن دارای فرم‌های شاخه زاد و دانه و شاخه زاد میباشند (ثاقب طالبی و همکاران، 1383).
1-2-3-3 زمین شناسی و خاکشناسی
در اواخر پلیوسن در اثر جدا شدن سرزمین عربستان از آفریقا و نزدیک شدن آن به فلات ایران، تغییر شکل و چین خوردگی در بخش جنوبی و جنوب غربی کشور رخ داد. به این ترتیب زاگرس از آب خارج شد. در دوره میوسن، بر اثر فعالیتهای کوهزایی، این رسوبات بصورت کوههای عظیمی‌برافراشته شدند. در دوران سوم با پدیده آتشفشانی این حوزه در گدازه‌های آتشفشانی پوشیده شد و در دوران چهارم بر اثر فرسایش کوهها، خاک یا همان نهشته‌های آبرفتی بر فراز طبقات دیگر جای گرفت.
تیپ‌های عمده خاک در این منطقه عبارتند از :
خاکهای قهوه ای جنگلی Brown soils
خاکهای شاه بلوطی Chesnut soils
خاکهای سنگی Lithosols
خاکهای راندزین Rendzinas
خاکهای آبرفتی Alluvial soils
فراگیرترین خاک جنگلی در حوزه زاگرس شامل خاک قهوه ای جنگلی است که گاهی بصورت یکپارچه و در مواردی همراه با تیپ‌های دیگر ظاهر میشود. خاکهای سنگی و راندزین دارای عمق کمتر و فاقد حاصلخیزی کافی و ظرفیت نگهداری آب میباشند و معمولا در عرصه هایی با شیب متوسط یا تند دیده میشوند (ثاقب طالبی و همکاران 1383).
1-2-3-4 خصوصیات اقلیمی‌ناحیه رویشی زاگرس
بارش
باران و برفی که در مناطق مختلف زاگرس فرو میریزد، از جریان هایی نشأت میگیرند که عمدتا از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه و تا حدی نیز از دریای سیاه و بعضا از مناطق شمالی اروپا به این سو حرکت میکنند. قاعده کلی بارش در این حوزه اینست که مقدار بارندگی از شمال به جنوب و از غرب به شرق کاهش می‌یابد. بارندگی در این منطقه اغلب از نوع زمستانه است و بطور متوسط بین 400 تا 800 میلیمتر است بطوریکه بیش از 70 درصد کل بارندگی سالانه و در مواردی (ایلام) تا 97 درصد آن در نیمه دوم سال فرو میریزد. این مسئله منجر به ایجاد یک تابستان خشک و طولانی میشود. بر اساس نمایه خشکی دومارتن چهار نوع اقلیم مرطوب، نیمه مرطوب، مدیترانه ای و نیمه خشک در منطقه زاگرس وجود دارد. طول مدت خشکی در این اقالیم به ترتیب 4 تا 5 ماه و برای دو مورد آخر 4 تا 6 ماه است.